Fazla Mesai Uygulaması: İşçilerin Hakları Nelerdir? Fazla mesai nedir? Ne zaman geçerli sayılır? İşveren yazılı onay olmadan mesai yaptırabilir mi? Fazla Mesai ücreti nasıl hesaplanır?

Bu sorular, çalışanların ve işverenlerin en çok merak ettiği konuların başında geliyor. Bu yazıda, 4857 sayılı İş Kanunu ve Yargıtay kararları çerçevesinde fazla çalışmanın yasal boyutunu ve işçilerin sahip olduğu hakları sade bir dille açıklıyoruz.

Fazla Mesai Nedir?

İş Kanunu’na göre, haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak kabul edilir. Bu süre, genellikle haftanın günlerine eşit şekilde dağıtılır. Ancak tarafların anlaşması hâlinde günlük 11 saati geçmeyecek şekilde farklı dağılımlar da yapılabilir.

Önemli Not: Günlük çalışma süresi en fazla 11 saat olabilir. Gece çalışmaları için bu sınır 7.5 saat ile sınırlıdır.

Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?

Fazla mesai ücreti, çalışanın normal saatlik ücretinin %50 fazlası olarak ödenir. Ancak, haftalık 45 saatin altında çalışan biri fazla çalışarak 45 saate kadar çıkarsa, bu sürelere %25 zam uygulanır.

Örnek Hesaplama:

• Aylık brüt maaş: 9000 TL

• Aylık çalışma saati: 225 saat

• Saatlik brüt ücret: 9000 / 225 = 40 TL

• 3 saat fazla mesai → 3 x 40 x 1.5 = 180 TL

• 5 saat %25 zamlı süre → 5 x 40 x 1.25 = 250 TL

Serbest Zaman Kullanma Hakkı

İşçi, fazla mesai karşılığında ücret yerine serbest zaman kullanma hakkını tercih edebilir. Bu durumda:

• %25 zamlı saat başına → 1 saat çalışmaya 1 saat 15 dakika

• %50 zamlı saat başına → 1 saat çalışmaya 1 saat 30 dakika serbest zaman verilir.

• Bu izin, 6 ay içerisinde kullandırılmalıdır.

Fazla Mesai İçin Yazılı Onay Zorunlu Mu?

Evet. İş Kanunu’nun 41. maddesine göre, fazla mesai yapılabilmesi için işçinin yazılı onayı gerekir. Bu onay:

• Her yıl başında alınmalı,

• Çalışanın özlük dosyasında saklanmalıdır.

Ancak, doğal afet, yangın gibi zorunlu hallerde yazılı onaya gerek yoktur.

Fazla Mesainin Sınırı Var mı?

Kanunen bir işçiye yılda en fazla 270 saat fazla mesai yaptırılabilir. Bu sınırın aşılması, işverenin yükümlülüklerini ihlal ettiği anlamına gelir ve işçinin haklı nedenle fesih hakkını gündeme getirebilir.

Zaman Aşımı Ne Kadar?

Fazla mesai ücretleri için zaman aşımı süresi 5 yıldır. Bu süre, fazla çalışmanın yapıldığı tarihten itibaren işlemeye başlar. İş sözleşmesinin devam ediyor olması bu süreyi durdurmaz.

Yargıtay Ne Diyor?

Yargıtay kararları, fazla çalışmanın şu şartlarda geçerli sayılacağını netleştiriyor:

İşverenin açık veya örtülü talebi ile gerçekleşmiş olmalı, İspat yükü işçiye aittir. Fazla çalıştığını tanıkla ya da yazılı delille kanıtlamalıdır, İşveren, fazla çalışmanın iş gereği olduğunu açık şekilde ortaya koymalıdır.

Resmi Tatil ve Hafta Sonu Çalışması

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçilere, çalıştıkları her gün için ek bir günlük ücret ödenmelidir. Eğer bu çalışma hafta sonuna da denk gelirse, toplamda 2.5 günlük ücret talep edilebilir.

Seyahat ve Yarı Zamanlı Çalışanlarda Fazla Mesai

Seyahat süresi, işverenin görevlendirmesiyle gerçekleşmişse çalışma süresinden sayılır. Haftalık 45 saatin üzerine çıkarsa fazla mesai doğar.

Yarı zamanlı çalışanlar, fazla mesai yapamazlar. Ancak işveren fazla çalıştırmışsa, işçiye tam zamanlı çalışan gibi ücret ödemek zorundadır.

Denkleştirme Uygulaması Nedir?

Haftalık çalışma süresi bazı haftalarda fazla, bazı haftalarda az olacak şekilde dağıtılmışsa bu durum “denkleştirme” olarak adlandırılır. Burada dikkat edilmesi gereken kurallar:

• 2 ayı geçmemeli (Toplu sözleşmeyle 4 aya çıkabilir)

• Günlük çalışma 11 saati, haftalık ortalama 45 saati aşmamalı

Sonuç: Hakkınızı Bilin, Hakkınızı Arayın

Fazla mesai, hem işçi sağlığı hem de işverenin yükümlülükleri açısından hassas bir konudur. İşveren, yasal sınırları aşmamalı; işçi ise haklarının bilincinde olmalıdır. Ücret ödenmeyen fazla çalışmalar için iş mahkemesine başvurarak alacak davası açmak mümkündür.

Unutmayın: Yazılı onayınız olmadan fazla mesaiye zorlanamazsınız. Yıllık 270 saati aşan mesai yasaktır.

Haklarınızı zamanında talep etmeniz önemlidir.